مهم ترین کاربردهای زنجیره سرد

زنجیره سرد (cold chain) یک نوع از زنجیره تامین است که دمای محصولات فاسد شدنی را از تولید تا رسیدن به مقصد به منظور حفظ کیفیت و ایمنی مدیریت می‌کند. کالاهای فسادپذیری که در این زنجیره جابه‌جا می‌شوند، شامل محصولات غذایی، کشاورزی، دارویی و بهداشتی می‌شوند. همه این محصولات به دما حساس هستند و باید در شرایط دمایی خاصی نگهداری و جابه‌جا شوند. تنها زمانی از زنجیره سرد استفاده می‌شود که محصولات به دما حساس هستند و با قرار گرفتن در گرما یا سرمای کم فاسد می‌شوند. در ادامه بیشتر با زنجیره سرد و کاربردهای آن آشنا می شویم.

زنجیره تامین سرد چیست؟

زنجیره تامین سرد یک روش مدیریتی است که مراحل مختلف تولید تا توزیع کالاهای فسادپذیر را به طور دقیق برنامه‌ریزی کرده و بر فرآیندهای آن نظارت می‌کند. بعد از تولید محصولات فسادپذیر عوامل مختلفی همچون دما، رطوبت و.. می‌تواند کیفیت این کالاها را تحت تاثیر قرار دهد. زنجیره سرد با مدیریت مناسب از این مشکل جلوگیری می‌کند و به کاهش هزینه ها و ضایعات، افزایش بهره وری و درآمد تامین کنندگان و رضایتمندی خریداران کمک می‌کند.

چرا زنجیره سرد اهمیت بالایی دارد؟

زنجیره سرد این اطمینان را برای تامین کنندگان ایجاد می‌کند که کالاها در ایمنی و سلامت به دست خریدار نهایی برسند. نگهداری و جابه‌جایی محصولات فسادپذیر در دمای نامناسب منجر به تخریب بافت، تغییر رنگ و رشد میکروب ها در محموله می‌شود. علاوه بر این، محصول باکیفیت، باعث رضایت هرچه بیشتر خریدار نهایی و افزایش سلامت عمومی می‌شود. همچنین تامین کنندگان زنجیره سرد کمک زیادی به بهبود اقتصاد کشورها و نیروی کار می‌کنند.

عملکرد زنجیره سرد چگونه است؟

هر محصول فسادپذیر، سفری متفاوت را در زنجیره سرد پشت سر می‌گذارد.

برای مثال محصول غذایی مانند یک بسته لوبیا یخ زده را در نظر بگیرید. این لوبیا در ابتدا کاشت، برداشت و بعد در کارخانه پردازش، بسته بندی، ذخیره و در نهایت با حمل و نقل به سمت خریدار روانه می‌شود.

یا برای مثال دارو و واکسن ها باید در دمای دقیق نگهداری شوند، تغییر بیش از یک یا دو درجه در محیط این کالاها می‌تواند کل محموله را خراب و غیر قابل استفاده کند و ضررهای بسیار سنگینی برای تامین کننده در پی داشته باشد.

همه این زنجیره سرد می‌تواند بر عهده تنها یک شرکت باشد و یا شرکت های مختلفی در آن دخیل باشند. همه افراد و شرکت هایی که در زنجیره سرد فعال هستند باید مطمئن شوند که در هر مرحله از زنجیره، محصول در دمای مناسب و شرایط ایمن نگهداری و جابه‌جا شود.

مدیریت زنجیره سرد مسئولیت بسیار خاص و حساسی است و نیاز به تخصص، دانش، امکانات، تجهیزات و مهارت های متفاوتی دارد.

مطلب مرتبط : زنجیره سرد واکسن چیست؟

چه محصولاتی نیاز به زنجیره سرد دارند؟

زنجیره سرد در پاسخ نیاز به کنترل دما در نگهداری و جابه‌جایی محصولات فسادپذیر به وجود آمد و تکامل یافت. به وسیله علم لجستیک زنجیره سرد، می‌توان این محصولات را به راحتی انتقال داد و در سلامت کامل به دست خریدار نهایی رساند. در ادامه به محصولاتی که از طریق این زنجیره می‌توان منتقل کرد، اشاره کرده‌ایم:

غذا و نوشیدنی ها

میوه و سبزیجات

گوشت و غذاهای دریایی

لبنیات

غذاهای کنسرو شده و آماده مصرف

محصولات دارویی

واکسن ها

محصولات دارویی و بهداشتی

مواد بیولوژیکی (نمونه های آزمایشگاهی و…)

مواد شیمیایی حساس به دما

رنگ

مواد شیمیایی فرار

سایر مواد حساس به دما

گیاهان و محصولات گلخانه ای

محصولات مصنوعی

قطعات الکترونیکی/ الکتریکی با تکنولوژی بالا

فیلم عکاسی

مطلب مرتبط : نظارت بر دمای محصولات فاسدشدنی در حمل و نقل

در حالی که لجستیک زنجیره سرد وظیفه ایجاد دمای پایین برای محصولات فسادپذیر را برعهده دارد، اما همه محموله های نام برده شده، نیاز به انتقال در دمای زیر صفر ندارند. برای مثال، در زمستان، برخی از میوه ها و سبزیجات باید در محیطی گرم نگه داشته شوند تا بافت آن ها حفظ شود. یا برخی واکسن ها باید در دمای معتدل و برخی دیگر مانند واکسن ابولا یا کرونا باید در دمای بسیار پایین نگهداری شوند که برای این موارد از زنجیره سرد واکسن استفاده می‌شود. به صورت کلی محصولات گوناگون نیاز به شرایط محیطی مختلفی برای جابه‌جایی دارند، به همین دلیل لجستیک زنجیره سرد به حمل و نقل در دمای کنترل شده (temperature-controlled transport) نیز شناخته می‌شود.

اجزای زنجیره سرد

سه جز اصلی یک زنجیره سرد که متکی به سیستم های خنک کننده هستند، به صورت زیر است:

محصول

لجستیک زنجیره سرد شامل حمل و نقل کالاهای فسادپذیر و حساس به دما، از محل تولید به دست خریدار نهایی است. محصولات فسادپذیر در طول فرآیند حمل و نقل نیاز به شرایط دمایی و رطوبت خاصی دارند. سیستم های سرمایشی یخچال های کامیون، این شرایط دمایی و رطوبتی را برای محصولات در حین حمل و نقل فراهم می‌کنند و آنها را سالم نگه می‌دارند.

مبدا و مقصد

مکان هایی که محصول از آن انتقال داده می‌شود یا به مکانی منتقل می‌شود، بسیار مهم است. هرچه فاصله بین مبدا و مقصد مورد نظر برای انتقال محصولات بیشتر باشد، حفظ سلامت محصول و دمای مورد نظر چالش برانگیزتر است. محصولات در مبدا یا در مقصد، از یخچال های ثابت بهره‌مند می‌شوند، اما زمانی که در حال انتقال با وسیله نقلیه هستند، احتمال نوسانات دمایی بیشتر است و بیشتر در معرض فساد و افت کیفیت قرار دارند.

توزیع

وسایل نقلیه مانند کامیون های یخچالدار یا کانتنیرهای یخچالی که به reefer معروف هستند، شرایط پایداری را برای حفظ سلامت محصولات تا مقصد فراهم می‌کنند. یخچال های کامیون یا کانتینرها برای پوشش مسافت های طولانی طراحی و ساخته شده‌اند، با این حال در بسیاری از سفرهای صادراتی، ممکن است محصولات در میان راه در یک سردخانه نگهداری شوند و دوباره آماده ادامه سفر خود شوند. در نهایت زمانی که محصولات به مقصد می‌رسند، برای توزیع و تقسیم در یک سردخانه نزدیک به محل مقصد اصلی یا مکان خریدار نگهداری و ذخیره می‌شوند.

استانداردهای دما برای لجستیک زنجیره سرد

حمل و نقل در لجستیک به طور کلی در محدوده های دمایی زیر طبقه بندی می شود:

انجماد عمیق

انجماد عمیق در محدوده دمایی (-28 ° C تا -30 ° C) رخ می‌دهد و برای محصولاتی مانند غذاهای دریایی و گوشتی استفاده می‌شود.

منجمد

 منجمد شدن محصولات در محدوده دمایی (-16 ° C تا -20 ° C) انجام شده و برای انواع گوشت استفاده می‌شود.

سرد

محدوده دمایی سرد (2 تا 4 درجه سانتی گراد) است و برای محصولاتی مانند میوه، سبزیجات، گوشت تازه و برخی محصولات لبنی استفاده می‌شود.

دارویی

محدوده دمایی (2 تا 8 درجه سانتی گراد) که برای دارو و واکسن ها استفاده می شود، به محدوده دمایی دارویی معروف است.

خنک

محدوده دمایی خنک (12 تا 14 درجه سانتی گراد) است و برای محصولات تازه، غذاهای فرآوری شده مانند انواع کنسروها و داروهای بدون نسخه استفاده می‌شود.

بسیار واضح است که فراهم کردن شرایط دمایی مختلف برای حمل و نقل این کالاها نیاز به سیستم های مدرن و امروزی دارد. لجستیک زنجیره سرد به بهبود و توسعه زنجیره تامین در راستای حفظ دمای مناسب و سلامت کالاهای فسادپذیر کمک بزرگی می‌کند.

انواع حمل و نقل در زنجیره سرد

دو نوع سیستم حمل و نقل در زنجیره سرد وجود دارد:

سیستم حمل و نقل سرمایشی

سیستم های حمل و نقل سرمایشی شامل یخچال ها و کانتینرهای یخچالی هستند که از سیستم های پیشرفته الکترونیکی سرمایشی به منظور ایجاد فضای مناسب دمایی استفاده می‌کنند. سیستم های سرمایشی این دستگاه ها، هوای سرد را به درون محفظه کانتینر منتقل می‌کند. این سیستم های حمل و نقل سرمایشی برای جابه جایی محموله های بزرگ بسیار مناسب هستند.

سیستم حمل و نقل غیر سرمایشی

سیستم های حمل و نقل غیر سرمایشی معمولا کانتینرهایی هستند که شامل عایق پلی اورتان، پلی استایرن یا پنل های عایق هوا هستند. این کانتینرها تا 96 ساعت می‌توانند محصول را در دمای مناسب مورد نظر نگهداری کنند. در این سیستم دما نسبت به سیستم حمل و نقل سرمایشی بالاتر است و قابلیت انجماد محصول را ندارد. برای ایجاد دمای بسیار پایین در این کانتینرها نیاز به پیکربندی های سخت برای ایجاد سیستم سرمایشی مورد نظر است. محدودیت زمانی یکی دیگر از معایب حمل و نقل با این سیستم است.

لجستیک زنجیره سرد شامل چه بخش هایی است؟

لجستیک زنجیره سرد شامل چهار جز است، که هر یک باید بدون نقص کار کنند تا از حمل و نقل و ذخیره سازی ایمن محصولات زنجیره سرد، اطمینان حاصل شود، این 4 جز به شرح زیر است:

ذخیره سازی با کنترل دما

سردخانه ها یا تسهیلات یخچالی مخصوص که محموله ها تا زمان ارسال به مقصد و توزیع شدن در آن ها نگهداری می‌شوند.

حمل و نقل کنترل شده با دما

کانتینرهای یخچالی و یخچال های کامیونی مخصوص که برای حمل و نقل کالاها از طریق راه های هوایی، آبی، جاده ای و راه آهن استفاده می‌شوند.

پرسنل ماهر و آموزش دیده

کارکنان و تمام افراد درگیر در زنجیره سرد، باید آموزش دیده و ماهر باشند و با پیچیدگی های حمل بارهای حساس زنجیره سرد آشنا باشند.

روش های مدیریتی و عملیاتی کارآمد

این روش ها به منظور به حداقل رساندن خطر در طول سفرهای صادراتی و همچنین جلوگیری از حوادث غیر منتظره استفاده می‌شود.

مدیریت انبار و توزیع زنجیره سرد معمولا به تدارکات شخص ثالث (3PLs) سپرده می‌شود.

تدارکات شخص ثالث (3PL)، اشاره به برون سپاری قسمتی یا تمام زنجیره تامین به شرکت دیگری دارد. این برون سپاری، برای شرکت ها بسیار مفید است و به آن‌ها کمک می‌کند تا کسب و کار خود را توسعه دهند و بر فروش و بازاریابی خود متمرکز شوند.

تفاوت های زنجیره تامین و زنجیره سرد

زنجیره تامین و زنجیره سرد از دیدگاه های مختلف، تفاوت های زیادی با هم دارند.

محموله های حساس

محموله های زنجیره سرد نسبت به محصولاتی که در زنجیره تامین نگهداری و جابه‌جا می شوند، حساسیت بالاتری به دما دارند و بازه تحمل تغییرات آن ها بسیار پایین است.

تجهیزات لجستیک

تمام تجهیزات استفاده شده در لجستیک زنجیره سرد، مانند کانتینرهای یخچالی، سردخانه ها و ابزارهایی مانند ترموگراف و… پیچیده تر از تجهیزات زنجیره تامین عادی است.

بسته بندی

بسته بندی محصولات فسادپذیر دقت و الزامات خاص خود را می‌طلبد و باید با دقتی بالا انجام پذیرد تا از فساد محصولات جلوگیری شود.

هزینه ها

مدیریت زنجیره سرد، به دلیل استفاده از تجهیزات پیچیده و هوشمندتر، هزینه های بالاتری را نیز در‌بردارد.

رعایت مقررات و مراحل گمرکی

این روزها مقررات برای حمل و نقل کالاهای حساس از یک منطقه به منطقه دیگری که می تواند یک شهر یا کشور باشد، بسیار پیچیده تر شده است. به‌ویژه اگر محصولاتی که صادر می‌شوند، موادغذایی یا دارو باشند. بنابراین این مقررات در زنجیره سرد سختگیرانه تر است.

عملیات پیچیده تر

زنجیره سرد به دلیل احتمال فساد محصولات، خرابی و از کارافتادن سیستم های سرمایشی و… به صورت کلی پیچیدگی بیشتری نسبت به زنجیره تامین دارد.

فناوری های نظارت بر دما در زنجیره سرد

نظارت بر دما اولین اقدام برای مدیریت زنجیره سرد است. به همین منظور برای به حداقل رساندن خسارت های احتمالی و جلوگیری از فساد محصولات، نیاز به ارزیابی و  شناسایی روش های ایمن برای حمل و نقل ضروری است. فناوری های جدیدی همچون ترموگراف و ردیاب به قسمت لجستیک شرکت ها، کمک بسیاری کرده است.

برخی از موثرترین و رایج ترین دستگاه ها و راه حل های موجود برای نظارت بر دمای محموله ها عبارتند از:

دماسنج مادون قرمز (Infrared Thermometers)

به افراد این امکان را می دهد که محموله ها را از دور بررسی کرده و دمای درون کانتینر یا یخچال را اندازه گیری کند.

دماسنج های دیجیتالی سیمی (Wired Digital Thermometers)

این دماسنج های دیجیتالی در سردخانه یا مکان های ثابت قرار می‌گیرند و از طریق سیم به دستگاه مانیتور و سیستم هشدار ساختمان متصل می شوند. معمولا این دستگاه برای نظارت بر محموله های “انجماد عمیق” و “منجمد” استفاده می شود، جایی که دیتالاگرهای دمای معمولی به دلیل سرمای شدید نمی توانند، دوام بیاورند.

دیتالاگر دما (Temperature Data Loggers)

در حال حاضر رایج ترین راه حل نظارت بر دمای محموله ها در زنجیره سرد، دیتالاگر یا ترموگراف دما است. این دیتالاگرهای دما معمولا به انواع زیر طبقه بندی می شوند:

دیتالاگر دما آفلاین (Passive Temperature Loggers)

دیتالاگر آفلاین، داده های دما و رطوبت را در فواصل زمانی معین در حافظه خود ذخیره می‌کند. برای دسترسی به این اطلاعات و تجزیه و تحلیل باید از طریق  USB یا سایر روش های اتصال به رایانه یا گوشی استفاده کرد.

دیتالاگر دما آنلاین (Wireless Temperature Loggers)

دیتالاگر دما آنلاین، بعد از ثبت و اندازه گیری تغییرات دمایی، این اطلاعات را از طریق پیامک ارسال می کند و در انتقال محموله هایی با حساسیت بالا به راحتی می‌توان بر فرآیند حمل و نقل نظارتی کامل و دقیق داشت.

مطلب مرتبط : ۵ فایده ردیابی آنلاین برای محصولات فسادپذیر

تاثیرات مثبت زیست محیطی زنجیره سرد چیست؟

یکی از مهمترین مقابله ها در برابر تغییرات آب و هوایی، سرمایه گذاری بر روی زنجیره سرد است. ضایعات غذایی فاجعه‌ای جهانی است و هر روزه ابعاد این فاجعه گسترش می‌یابد. طبق نظر دانشمندان و کارشناسان در این زمینه، جمعیت جهان، یک سوم مواد غذایی تولید شده را هدر می‌دهد. این هدر رفت مواد غذایی باعث انتشار گاز کربن و استفاده بی رویه از زمین های کشاورزی می‌شود. در نتیجه به همین دلیل ضایعات مواد غذایی، رتبه سوم تغییرات آب و هوایی را بعد از حمل و نقل هوایی و تولید برق به خود اختصاص می‌دهد.

با اینکه افراد در جهان، در مصرف روزانه، مواد غذایی بسیاری را هدر می‌دهند. اما نباید از این واقعیت چشم پوشی کنیم که بسیاری از این ضایعات مواد غذایی ناشی از اسراف مصرف کنندگان نیست، بلکه از فقدان یک زنجیره سرد مناسب و کارآمد است. در اروپا 20 درصد و در کشورهای آسیایی بخصوص در کشورهای جنوب و جنوب شرق آسیا 51 درصد از ضایعات مواد غذایی در مراحل نگهداری و توزیع اتفاق می‌افتد.

بنابراین مهمترین مقابله با تغییرات آب و هوایی، وجود یک زنجیره سرد دقیق و کارآمد است که تا حدود زیادی از ایجاد ضایعات مواد غذایی جلوگیری کند و در نهایت این امر به بهبود وضعیت آب و هوا منجر می‌شود.

اما در عین حال، زنجیره سرد غیر بهینه، ناکارآمد و پر مصرف می‌تواند تاثیرات مضری بر آب و هوا و جو کره زمین بگذارد. در زنجیره های سردی که به درستی بهینه نشده‌اند، مقدار قابل توجهی انرژی برق مصرف می‌شود. همچنین مدیریت نامناسب گازهای مبرد نیز می‌تواند بر گرمایش کره زمین تاثیر قابل توجهی داشته باشد. این امر به این دلیل است که هنوز در بسیاری از زنجیره های سرد برای حمل و نقل محموله ها از وسایل نقلیه با موتورهای دیزلی استفاده می‎شود.

راه مناسب برای بهینه و کارآمد کردن زنجیره سرد، تغییر در سیستم های سرمایشی (مانند آمونیاک کم شارژ)، استفاده از موتورهای جدید در وسایل نقلیه و سوخت های جایگزین است.

زنجیره سرد چگونه بر اقتصاد اثر مثبت می گذارد؟

زنجیره سرد با ساز ‌و ‌کارهای متفاوت خود، مشاغل بسیاری را پوشش می‌دهد، مشاغلی که از کارگران انبار، مهندسان، کارگران تا رانندگان کامیون را پوشش می‌دهد. مشاغل زنجیره سرد به علت پیشرفته و هوشمند شدن فرآیندها دائما در حال افزایش هستند. تغییرات در نحوه خرید افراد به صورت آنلاین و استفاده از غذاهای آماده منجر به پیچیده تر شدن فرآیندهای این زنجیره شده و نوآوری را در بسیاری از ابعاد آن ایجاد کرده است.

سخن پایانی

زنجیره سرد، اهمیت بالایی در دهه های اخیر پیدا کرده است. شاید تا چند دهه پیش جابه‌جایی محصولاتی همچون میوه ها، گوشت، لبنیات و داروها با استانداردهای پایین تر و سخت گیری‌های کمتری انجام می‌شد. اما با پیشرفت در همه ابعاد زندگی افراد و توجه بیشتر به سلامت عمومی، فرآیندهای مانند زنجیره سرد ایجاد شدند. این فرآیند به صورت کلی با استفاده از تجهیزات، علوم و روش های جدید، سعی بر بهتر کردن فرآیند نگهداری و حمل و نقل محصولات حساس دارد. همچنین زنجیره سرد علاوه بر افزایش سلامت و بهبود شرایط محصولات از مبدا تا مقصد، بر بهره وری و سودآوری شرکت ها و تامین کنندگان نیز تمرکز دارد.